Hàng năm, Nhà nước đang nỗ lực tạo những điều kiện cần thiết, hỗ trợ tài chính, cho vay vốn hoặc miễn, giảm thuế và áp dụng các biện pháp khuyến khích để người lao động có khả năng tự giải quyết việc làm, các tổ chức, đơn vị và các cá nhân thuộc mọi thành phần kinh tế phát triển, trong đó bao gồm cả người lao động là người khuyết tật. Tuy nhiên, người khuyết tật dường như đang gặp khó khăn trong việc tiếp cận các nguồn vốn này từ Ngân hàng chính sách xã hội Việt Nam (NHCSXH).
Pháp luật quy định như thế nào về chính sách hỗ trợ vay vốn giải quyết việc làm cho người lao động là người khuyết tật?
Pháp luật người khuyết tật Việt Nam đã có những quy định trong việc khuyến khích người khuyết tật tự tạo việc làm. Theo đó, trong trường hợp người khuyết tật tự tạo việc làm, hộ gia đình tạo việc làm cho người khuyết tật được hưởng chính sách vay vốn với lãi suất ưu đãi để sản xuất, kinh doanh từ NHCSXH. Điều kiện, thời hạn và mức vay vốn thực hiện theo các quy định hiện hành áp dụng đối với các dự án vay vốn giải quyết việc làm. 1
Để thống nhất với Luật người khuyết tật năm 2010, Luật việc làm năm 20132 đã quy định về chính sách vay vốn tạo việc làm dành cho người khuyết tật và cơ sở sản xuất, kinh doanh có người khuyết tật tham gia lao động với mức vay và lãi suất ưu đãi hơn so với các đối tượng khác. Theo Nghị định 61/2015/NĐ_CP quy định về chính sách hỗ trợ tạo việc làm và quỹ quốc gia về việc làm3, người lao động là người khuyết tật có nhu cầu vay vốn giải quyết việc làm được vay vốn từ Quỹ quốc gia về việc làm với mức lãi suất bằng ½ so với mức lãi suất dành cho hộ nghèo (mức lãi suất 0,275%/tháng), mức vay tối đa dành cho người khuyết tật là 50.000.000 đồng, với thời hạn vay tối đa 60 tháng (không quá 5 năm). Điều này đã thể hiện được đúng chủ trương của Nhà nước, giải quyết phần nào những khó khăn về việc làm cho người khuyết tật.
Thực trạng khi vay vốn ưu đãi dành cho người khuyết tật
Ở Việt Nam, rất ít người khuyết tật có việc làm và thu nhập ổn định, rất nhiều người vẫn phải làm những công việc phi chính thức. So với các nhóm lao động khác, tỷ lệ thất nghiệp ở nhóm khuyết tật cao hơn nhiều, lên tới 30%. Việt Nam mất đi 3% GDP (tổng sản phẩm quốc nội) mỗi năm vì thị trường lao động hạn chế tiếp nhận người khuyết tật4. Để hạn chế tỉ lệ thất nghiệp từ người lao động khuyết tật, Nhà nước đã có những chính sách khuyến khích người khuyết tật tự tạo việc làm bằng hình thức hỗ trợ vốn vay với mức vay vốn ưu đãi bằng ½ người không khuyết tật vay vốn giải quyết việc làm. Tuy nhiên, theo Báo cáo của NHCSXH, hiện tổng số khách hàng vay là người khuyết tật khoảng trên 11.000 người, trong khi đó, theo báo cáo của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, Việt Nam hiện có khoảng 4,8 triệu người khuyết tật trong độ tuổi lao động5. Có thể thấy, tỉ lệ người khuyết tật vay vốn tại ngân hàng để giải quyết việc làm còn quá thấp. Điều này đặt ra câu hỏi: tại sao tỉ lệ vay vốn của người khuyết tật lại thấp như vậy? Qua quá trình tiếp xúc, hỗ trợ, tư vấn cho người khuyết tật, chúng tôi nhận thấy còn nhiều vấn đề còn bất cập, tồn tại trong quá trình người khuyết tật vay vốn ưu đãi để giải quyết việc làm.
Chưa có chương trình vay vốn dành riêng cho người khuyết tật hoặc chưa có nguồn vay vốn riêng dành cho người khuyết tật trong Quỹ việc làm. Hiện nay, pháp luật đang khuyến khích người khuyết tật tạo việc làm bằng cách vay vốn qua Quỹ quốc gia về việc làm nhưng lại không phân bổ số vốn dành riêng cho người khuyết tật trong Quỹ việc làm. Chính vì vậy, đã có trường hợp các tổ tiết kiệm vay vốn, NHCSXH sẵn sàng dùng quỹ này để cho vay đối với người không khuyết tật hơn lựa chọn cho vay đối với người khuyết tật vì cho rằng khả năng hoàn trả cao hơn. Đây là lý do chính trở thành rào cản khiến người khuyết tật khó tiếp cận được với những nguồn vốn ưu đãi.
Bên cạnh đó, còn nhiều người khuyết tật chưa tiếp cận thông tin về chính sách vay vốn ưu đãi giải quyết việc làm dành cho người lao động là người khuyết tật. Hiện nay, các chương trình vay vốn ưu đãi dành cho hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ thoát nghèo đã được phổ biến rộng rãi tới các địa phương trên cả nước và tại một số nơi chương trình này còn được in lên bảng và gắn tại trụ sở Uỷ ban nhân dân cấp xã. Tuy nhiên, đối với chương trình vay vốn giải quyết việc làm dành cho người lao động là người khuyết tật vẫn chưa được phổ biến rộng rãi, ít người biết đến.
